Դեկտեմբերի 13-ին Հայկական բարեգործական ընդհանուր միության (AGBU) շենքում «Հանրային հայացք փակ աշխարհին. «Մարդու իրավունքների իրավիճակը փակ հաստատություններում» » և «Վատ վերաբերմունքից զերծ մնալու իրավունքի վիճակը» թեմաներով լրագրողական մրցույթների մրցանակաբաշխությունն էր:

Աշոտ Բլեյանի խոսքը

Հեղձուցիչ, չօդափոխվող տարածքը ինձ համար խոշտանգման գործիք է: Նմանություններ եմ գտնում կրթական հաստատությունների և ձեր ասած փակ հատատությունների միջև: Ինձ համար կալանքի ամենահիշվող մասերը կապված են նրա հետ, որ մարդ պայքարում է թարմ օդի համար: Օրինակ՝  ես. ամառ-ձմեռ աշխատում եմ միշտ բաց պատուհանով: Դե, հիմա դժվար է մարդուն բացատրել, որ եթե ես բաց պատուհան չունեմ,  դա արդեն փակ աշխարհ է ինձ համար՝ անկախ նրանից՝ որտեղ եմ ես:

Եվ, պետք է խնդրեմ ուշադիր լինել, դպրոցները, կրթությունը և կրթական համակարգը անվանում եք «փակ»… Կա այն գիտակցումը, թե որքան  երկար նստեն, այնքան լավ: Համաձայն եք, չէ՞. 12-ամյա պարտադիրն այլ բացատրություն չունի. երկա՛ր պիտի նստես…

Այստեղ իրավիճակի փոփոխության մասին էին խոսում. ես, իհարկե, ամենաշատը պիտի համաձայնեի դրա հետ, բայց ուզում եմ մի բան նկատել։ Թվում է՝ ապրում ենք մի ժամանակում, որ որքան հնարավոր է շատ մարդ նստելու է. մարդը, որ այդ մասին չէր մտածել, որ պիտի նստի… Եվ որքան հնարավոր է շատ մարդ պաշտոն է ստանալու… էլի, որ էդ մասին երբեք չէր մտածել: Երևի սա կարելի է համարել իրավիճակի փոփոխություն:

Ինձ հետ են իմ գործընկերները, սաներ «Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիրից՝ ավագ դպրոցից հասարակագետ Վարդան Պետրոսյանը, Էրիկը Թելունց և Գոհարը  Սմբատյան, որ հետաքրքիր նախագիծ են անում, և երբ որ իմ բլոգում տեսան, որ ես այսօր լինելու եմ ձեզ հետ,  միացան մեզ։ Վարդան Կարապետյանը իր ընկերների հետ ձևակերպել է փակ հաստատությունում մարդու իրավունքների, սովորողի իրավունքների անտեսման մասին մի քանի ուսումնական նախագծեր…

Ես չեմ կարող այսպիսի մասնագիտական լսարանը չհարգել  ու չխնդրել, որ եթե ունենում եք նախագծեր այս թեմայով, ցանկացած թեմայով, դուք անպայման դա արեք՝ կրթական հաստատություններից խմբեր ներգրավելով։ Դուք պարզապես պարտավոր եք դա անել։ Իսկ եթե դժվարություններ կունենաք, հաստատ «Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիրում մենք կօգնենք։ Ավելին, մեզ համար առանց ձեր  այսպիսի մասնագիտական աջակցության դժվար կլինի:

Ուսումնական նախագծում, փակ հաստատություններ ասելով, նկատի չունեին միայն այն հաստատությունները, որոնց մասին այստեղ խոսում ենք, այլ նաև դպրոցները, հատուկ դպրոցները, հոգեբանական կենտրոնները և այլն: Ցուցակը բավականին մեծ էր, և ես իրենց հետ համաձայն եմ, որովհետև շատ բաներով դրանք իրար նման են:

Բայց ես հիմա անցում եմ անելու, խոսելու եմ միայն քննչական մեկուսարաններից, որոնցից ես մի քիչ ավելի լավ եմ տեղյակ, որովհետև այդտեղ եղել եմ: Այդ առումով ես բերդ, քննչական մեկուսարան հավասարեցնում եմ իրար: Ես բերդում էի նստած, թե քննչական նախնական կալանքի մեջ էի, բացարձակ տարբերություն չկար: Ի՞նչ քննչական մեկուսարան, եթե դու կարողանում ես, ոնց որ ես, երկու տարի չորս ամիս նստել: Եվ եթե լիներ մի ուսումնասիրություն…

Ես ձեզ ուզում եմ հիմա հարցնել՝ 2000 թվականին Հայաստանում նախնական կալանքի՝ մեկ քրեական գործով նստելու միջին տևողությունը որքա՞ն է եղել։ Ունե՞նք այդպիսի թիվ։ Կարո՞ղ ենք դա համեմատել, ասենք, 2010-ի հետ, 2016-ի հետ: Օրինակի համար եմ ասում: Կա՞ այդ առումով փոփոխություն:

Այսինքն, ես ուզում եմ ասել, որ չեմ հավատում, ցավոք սրտի, որ հնարավոր է այս փակ հաստատությունները բացել։ Իսկ առանց դրանք բացելու՝ չեմ հավատում, որ հնարավոր է, օրինակ, կրթության իրավունք իրականացնել։ Ես օրինակներ կարող եմ բերել:

Մենք ունենք մի ճանապարհ, իմ կարծիքով. որքան հնարավոր է կրճատել նախնական կալանքի ժամկետը: Այսինքն՝ այդ երկու ամիսը, որ տրված է… Եվ այստեղ ես գիտեմ մի ձև, որ ուզում եմ հիմա հրապարակել, սա էլ իմ օգնությունը թող լինի… Նախնական կալանքի այդ երկու ամիսը, որ տրվում է, ոչ թե պիտի նախաքննությունը ավարտի, քննությունը ավարտի… Է, ուզում ես մի տարի շարունակի, էդ երկու ամիսը քեզ տրված է, քննչական մարմին,  որպեսզի դու վերացնես էն հիմքերը՝ օրենքով սահմանված, որով մարդը կալանքի է վերցված: Էստեղ հիմքերը երեքն են, ասենք: Դու պիտի այդ երկու ամսում  ցույց տաս, որ դրանք հնարավոր չէր վերացնել: Դրանից հետո, երբ որ մարդը կհայտնվի ազատության մեջ՝ խափանման միջոցն արդեն չի լինի կալանքը, ինչքան ուզում ես շարունակիր քննությունը: Էս հայացքը կա՞ ընդհանրապես: Իհարկե, չկա, սա բացակայում է: Եվ միայն էս հարցադրումների դեպքում կարող ենք ասել, որ իրավիճակ է փոխվել, եթե չէ՝ վիճակ չի փոխվել:

Իմ պայքարը աթոռի համար էր շատ: Ես ասում էի՝ խոշտանգում է, որ ես նստում եմ տաբուրետկայի վրա, որովհետև ես ո՞նց կարող եմ սովորել, կրթվել, եթե ես նստած չեմ հարմար: Հիմա էլ բոլոր դպրոցները տաբուրետկայի վրա են,  այդ մասով ո՞վ է նայում: Դա շատ կարևոր բան է: Կամ մեկ այլ բան. չլուսավորված սենյակում ես չեմ կարող կարդալ: Տվեք, օրինակի համար, սեղանի լամպ: Կամ ես հենց հիմա ուզում եմ գնալ գրադարան: Կարո՞ղ եմ մտնել գրադարան, ինչո՞ւ չեմ կարող:  Եթե էս ամենը չկա, կներեք, ուրեմն ոչինչ փոխված չէ, որովհետև ամեն ինչ սկսվում է հարգանքից: Եվ պետք է այսպիսի ցուցանիշներ գրել…

Այ, Էդիկի հետ խոսում էինք՝ ինչ ասել է «դինամիկա»: Ինչ-որ ցուցանիշ լիներ, որ էս բանը վերացած է: Օրինակ, ես ծեծում էի մետաղե դուռը, գալիս էր հսկիչը,  ասում էր՝ ինչ է եղել, ասում էի՝ բացեք, ես գնում եմ գրադարան, բացեք, ես գնում եմ զբոսնելու…Ու կանգնում էի երկար: Ու կանգնում էի էնքան, մինչև բացեին. ես համառ եմ, կամ ես ուզում եմ, իրավունք ունե՞մ հենց հիմա նամակ ուղարկել սիրելիիս, հենց հիմա ուղարկել:
— Ի՞նչ եք ուզում գրել:
— Սիրո խոստովանություն:

Իրավունք ունե՞մ, թե՞ չունեմ: Սրանք անմիջականորեն կապվում են կրթության, սովորելու իրավունքի հետ: Այդ նառերի վրա, ի վերջո, պարտադրված հայտնված մարդիկ են, և պետությունն իր բոլոր ինստիտուտներով պետք է մտածի՝ ինչպես էդ մարդկանց իրական գործունեության ներքաշի: Որովհետև չի կարելի էդքան դաժան լինել մարդու հետ, էդքան դաժան պատժել մարդուն: Որովհետև պետք է հատկապես մտածել էդ փակ տարածքում հայտնված մարդու ներառման մասին, քանի որ ամեն անձրև էլ ունի վերջ, արև է դուրս գալու: Այսինքն, ինքը դուրս է գալու, և այդ ներառման խնդիրը կանգնելու է որքան հնարավոր է դաժան:

Սղագրումը՝ Արուսյակ Հոխիկյանի

Ավագ դպրոցի սովորող Գոհար Սմբաթյանի անդրադարձը։

 «Մարդու իրավունքների իրավիճակը փակ հաստատություններում».
Մրցանակաբաշխության տեսագրությունը a1plusnews-ի։ 

[youtube https://www.youtube.com/watch?v=mxqBAxd0H2o]