11 նոյեմբերի 1999 թ.

«Նոր ուղի. նամակներ կալանատնից» ժողովածուից

Հայաստանի Երրորդ Հանրապետությունում ժողովրդավարության պայքարի խորհրդանիշ դարձած Էդիկ Եգորյանին ու հայոց ռազմական հաղթանակի, նրա բանակի խորհրդանիշը ընկալվող Վազգեն Սարգսյանին՝ ինձ սիրելի ու թանկ մարդկանց, ես ճանապարհեցի երեւանյան կալանատնից, ցավի ու ամոթի արցունքներով հայացքս Կամերային երաժշտության տանն ու օպերային շենքին, ականջս՝ մետաղե դռան ձայնին, թե ուր որ է դուռը կբացվի, ու ես կկարողանամ վերջին հրաժեշտը տալ ընկերներիս։ Երկու ճամփորդ… որ հեռացան … ու չեն դառնա կրկին տուն…

Ափսո՜ս, հազար ափսոս
Էն թլոր Դավթին, Ձենով Օհանին…

Հանգամանքների թելադրանքով «Գարունի» հաջողակ լրագրողի գրիչը զենքով փոխարինած, Երասխավանը Սարդարապատ հայտարարած նորօրյա Սպարապետի, մահապարտ մարտիկից մինչեւ մահապարտ վարչապետի ճանապարհը հաղթահարած Վազգենի հայոց ժողովրդական ընկալումը չէր կարող առասպելական չլինել։ Խորացող անելանելիությունը հերոսի պահանջ ուներ, ու Վազգենը ուներ դրա համար անհրաժեշտը։
Խորհրդային արտադրության հմուտ կազմակերպչից պետական գործիչ դարձած, հայ ժողովրդի բարեկեցիկ-խաղաղ, երկարատեւ շրջան թագավորած Կարեն-շինարարը մերժումի ու լռության տեւական շրջանից հետո իսկական փրկիչ էր։

Հերոսի ու փրկչի միասնության մեջ էր ժողովրդի հույսը։ Նշանառուն հոկտեմբերի 27-ին հանգցրեց հույսը, եւ սա ոչ մի կոչով, ոչ մի կայունությամբ չես փոխարինի։ Վազգեն Սարգսյանն ու Կարեն Դեմիրճյանը մահկանացու էին, բայց այսպիսի՞ մահ… Առասպելը գնդակահարվեց օրը ցերեկով ու իշխանական հրապարակում։ Հիմա բոլորը փորձում են նոր կյանք հաղորդել առասպելին։ Նշանառուն դավադիր էր, միջազգային Նեռ, յոթ գլխանի հրեշ… Հայ գրագետի կայունության ու միաբանության կոչերի շրջանը շուտով կավարտվի։ Հետո, շարունակելով ճշմարտությունը փնտրել նիհիլիզմի մեջ, հայ գրագետը նորից հասարակությանը կդիմի թշնամու նկատմամբ անզիջում լինելու կոչերով։ Այն դեպքում, երբ փակուղում գտնվող ժողովուրդը մխիթարանքի եւ հույսի կենսական ծարավ ունի։ Ու մարդկանց աչքերը նորից հառնում են Ագռավաքարին. ցորենի հատիկը դարձել է ընկույզի չափ, Փոքր Մհեր, դուրս արի տեսնենք ինչեր ես բերում։

«Ո՞վ էր հոկտեմբերի 27-ի նշանառուն» հարցի պատասխանին պիտի նախորդի «ինչո՞ւ այսպես եղավ» վերլուծությունը։ Սա քաղաքական քննադատական, իր նշանակությամբ գիտական աշխատանք է, որը պիտի հաստատվի մեզանում որպես կեցության ձեւ։ Առանց որի չի երեւում վաղվա անելիքը։

Ո՞վ կպատկերացներ, որ Վազգեն Սարգսյանն այսպես անպաշտպան է։ Երբ գործարար, պաշտոնյա թե քաղաքական գործիչ, 95-ից սկսած, իր պաշտպանությունը տեսնում էր Վազգենի «մարդը» դառնալու մեջ, երբ Վազգենը ե՛ւ դատում էր, ե՛ւ ներում, ե՛ւ արեւի տակ տեղ շնորհում։ Երբ բոլորը, անկախ Վազգենի նկատմամբ ունեցած զգացմունքից (սեր, հարգանք, պաշտամունք թե ատելություն), նախեւառաջ Վազգենից վախենում էին։

Արծվաշենի կորստից հետո մահ փնտրող, մահապարտ Սպարապետը միայն Աստծո նախախնամությամբ, միայն հրաշքով կենդանի մնաց 92-94-ին։ Աստված պահապան եղավ։ 94-ի հրադադարից սկսած Վազգենը մեզ ներկայանում է որպես տանկիստ, որը տանկով կանցնի իր ճամփան՝ պարտադրելով հասարակությանը մի մոդել, որը Քոչարյանը կանվանի «կազմակերպված պետություն»։ Հասարակական-պետական կյանքի բանակային կազմակերպման իր մոդելին Վազգենը այնքան էր հավատում, որ այդ մոդելով էր իր ժողովրդին հաղթական տանելու 21-րդ դար, որ պատրաստ էր այդ ճանապարհին տանկի թրթուրների տակ թողնելու ամեն ինչ՝ ընկերներին, աղուհացը, սոցիալական բողոքը։ Որ Վազգենը ընդունակ էր դեմ դուրս գալու եւ նպաստելու Տեր-Պետրոսյանի պաշտոնաթողությանը… Ահա այսպես, տանկով նա անցավ 95-96-ի ընտրությունների, հասարակական կարծիքի ու սոցիալական պահանջի վրայով։ 97-ին տանկի ձայնով խլացրեց իր նախագահի լրջանալու կոչը, իսկ 98-ին եկավ իշխանության՝ չխնայելով անգամ Կարեն Դեմիրճյանի արժանապատվությունը։

Նկատեցի՞ք՝ ինչպես 99-ի սեպտեմբերի 21-ի զինվորական շքերթից հետո այդպես տանկով նա մտավ Վաշինգտոն ու այնտեղից մի ուրիշ թափով ու մոլուցքով վերադարձավ Երեւան։ Մահապարտ վարչապետ։ Բոլորը, ովքեր կարող էին պաշտպանել Վազգենին, ոչ միայն Վազգենի կողքին չէին, այլեւ իրենք Վազգենից պաշտպանվելու կամ նրա պաշտպանության կարիքն ունեին։ Ովքեր Վազգենի կողքին էին, հրաշալի տեսնում էին նրա վախճանը ու կամա-ակամա մղում նրան այդ վախճանին։ Սա իր տեսակի մեջ գլադիատորի վախճան էր։ Մեր տարերքի, ատելության ու վրեժի ծնունդ էր Վազգենը։ Իսկ ատելության նկատմամբ տարիների սովորույթը վերջնականապես փչացրել էր ժողովրդին։ Նշանառու կգտնվեր։