Գոլոս Արմենիի, 1995թ.
Վերջին ժամանակներս Աշոտ Բլեյանի անունը դարձյալ սկսել է հիշատակվել հայ մամուլի էջերում: Այս անգամ դրա պատճառը դպրոցական դասագրքերի հետ կապված խառնաշփոթն էր. հերթական անգամ բնակչությունն իրեն խաբված համարեց: Ժողովրդական ցասումն արդեն հանդարտվել է, այնուամենայնիվ, դպրոցական դասագրքերի խնդիրն արդիական է մինչ հիմա: Այդ իսկ պատճառով մենք հարկ համարեցինք հասարակայնությանը փոխանցել հենց իր՝ Աշոտ Բլեյանի տեսակետը տվյալ խնդրի հետ կապված: Թեև հետաքրքրական կլինեին նաև կրթության և գիտության առաջին փոխնախարարի գործունեության այլ կողմեր. մարդկանց հիշողության մեջ դեռ թարմ են պ-ն Բլեյանի քաղաքական ակցիաները, որոնք բավականին տարբեր արձագանքներ էին ստանում հասարակայնության շրջանում: Սակայն, ցավոք, մեր զրույցի հենց սկզբում պ-ն Բլեյանը հրաժարվեց խոսել իր քաղաքական անցյալի մասին՝ տակավին չհստակեցնելով, թե արդյո՞ք ինքը մեծ քաղաքականությունից հեռացել է ընդմիշտ:
Աշոտ Բլեյան. «Եթե ինչ-որ բան փոխվի, ես կկայացնեմ իմ որոշումը»…
— Պ-ն Բլեյան, շատերը կարծում են, որ նոր դասագրքերի հրատարակման հարցում դուք չարաշահել եք ձեր ծառայական լիազորությունները, քանզի, ինչպես հայտնի է, որոշ նոր գրքեր պետական հանձնաժողովն օժանդակ գրքեր է ճանաչել: Դուք ինքներդ ինչպե՞ս եք գնահատում ձեր գործողությունները:
— 1995 թ. մարտին հանրապետության կառավարությունը N 124 որոշումով հաստատել է «ՀՀ լուսավորության նախարարության մասին կանոնակարգը»: Այս կանոնակարգը Լուսավորության նախարարության և, համապատասխանաբար, այդ գերատեսչության ղեկավարի լիազորությունները որոշող գլխավոր փաստաթուղթն էր, գերատեսչություն, որի պաշտոնակատարը ես էի: Քանի որ տվյալ փաստաթղթով կարգավորվում են իմ գործողությունները ոչ միայն իբրև Լուսավորության նախարարի պաշտոնակատարի, այլև Կրթության և գիտության առաջին փոխնախարարի պաշտոնում, իմ՝ ծառայական լիազորությունները չարաշահելու մասին խոսք անգամ լինել չի կարող:
Ինչ վերաբերում է կոնկրետ դասագրքերին, կանոնակարգով կարգավորվում է հանրակրթական դպրոցների ծրագրեր և ուսումնական մեթոդական գրականություն հաստատելու նախարարության իրավունքը:
— Իսկ ի՞նչը ձեզ ստիպեց դիմել ուսումնական գրականության տարածման ոչ ավանդական ձևերին: Չէ՞ որ դասագրքերի բաժանորդագրությունը ծանրացրել է բնակչության նյութական կացությունը:
— Մինչ 95 թ.-ը միջնակարգ դպրոցների սովորողները ստանում էին ուսումնական գրականությունն անվճար: Սակայն 1995 թ.-ի համար հաստատված պետական բյուջեով այդ հոդվածը նախատեսված չէր: Այսպես ծագեց դպրոցականներին դասագրքերով ապահովելու կարևոր խնդիրը, որի լուծումն ուներ քիչ թե շատ ընդունելի երկու տարբերակ: Մեկը, որ «Լույս» հրատարակչությունը կոմերցիոն բանկերից վարկ վերցներ դասագրքերի թողարկման համար, իսկ դրանց իրացումը թողներ գրախանութներին: Բայց այս դեպքում ծագում էր մեկ այլ խնդիր: Բանն այն է, որ վերցված վարկը տոկոսներով «կգերաճեր» և, բնականաբար, կբարձրանար ինչպես դասագրքերի ինքնարժեքը, այնպես էլ մանրածախ գինը, որը կրկին կհարվածեր սպառողի գրպանին: Բացի դրանից, ինքը՝ «Լույս» հրատարակչությունը, համոզված չլինելով դասագրքերի հաջող իրացման մեջ, չէր համարձակվում վարկ վերցնել:
Ահա թե ինչու մենք որոշոցինք կանգ առնել երկրորդ տարբերակի՝ բաժանորդագրության վրա: Հակառակ դեպքում ստիպված կլինեինք նոր ուսումնական տարին առանց դասագրքերի սկսել, ինչպես 94 թ.-ին եղավ: Այդ ժամանակ սեպտեմբերի 1-ի դրությամբ սովորողներն ընդամենը երկու անուն ուսումնական գրականություն ստացան, իսկ այս ուսումնական տարվա նախօրեին պատրաստ էր 44 անուն ուսումնա-մեթոդական գրականություն:
-Այսօր արդեն, թերևս, կարելի է խոսել բաժանորդագրության արդյունքների մասին: Դուք այն հաջողված համարո՞ւմ եք:
— Կուզեի նշել, որ բաժանորդագրությամբ զբաղվում էր ՀՀ լուսավորության նախարարության նյութատեխնիկական վարչությանը կից ստեղծված «Ուսում» կազմակերպությունը: Եվ իր առջև դրված խնդիրն այն բարեհաջող կատարեց: Կարճ ժամանակահատվածում մոտ 700 մլն. դրամ հավաքվեց: Դա անհրաժեշտ գումարի 70 տոկոսն է: Ափսոս, որ չնայած ՀՀ կառավարության համապատասխան կարգադրությանը, քաղաքային և շրջանային իշխանությունները կարիքավոր ընտանիքների սովորողներին չտրամադրեցին միջոցներ՝ գրքեր ձեռք բերելու համար: Այդ նպատակների համար գտնվեց ընդամենը 40 մլն. դրամ (250 մլն. դրամի անհրաժեշտության դեպքում), այն դեպքում, երբ կոնկրետ Երքաղխորհուրդն ընտրությունների նախաշեմին 50 մլն. դրամ էր խոստացել հատկացնել:
Սեպտեմբերի 1-ի նախօրեին Երքաղխորհուրդը ոչինչ չ փոխանցեց. փոխարենը Ղափանի շրջխորհրդի գործադիր կոմիտեն վճարել է դպրոցականներին անհրաժեշտ դասագրքերի ողջ արժեքը:
— Սակայն վերադառնանք կառավարական հանձնաժողովի՝ որոշ դասաքրքեր օժանդակ համարելու հայտնի որոշմանը: Չե՞ք գտնում, արդյոք, որ եթե ասենք մյուս տարի ծագի նման բաժանորդագրություն անցկացնելու անհրաժեշտություն, հազիվ թե այն նույն չափ հաջող լինի: Չէ՞ որ շատ բաժանորդներ ակնկալում էին ստանալ բոլորովին ոչ այն, ինչ արդյունքում ստացան:
— Բաժանորդագրական գրականության 51 անուն գրականությունից կառավարական հանձնաժողովն իր օգոստոսի 19-ի որոշմամբ ընդամենը 11 դասագիրք է ճանաչել օժանդակ՝ հայոց լեզվի և գրականության 1-8-րդ դասարանների: Ուզում եմ ձեր ուշադրությունը հրավիրել այն բանի վրա, որ «օժանդակ դասագիրք» հասկացությունն ընդհանրապես գոյություն չունի: Դա կառավարական հանձնաժողովի նոր ձևակերպումն է, և ես դա (ձևակերպումը) բավական անհաջող եմ համարում: Տվյալ որոշման հետ անձամբ ես համաձայն չեմ և խոսել եմ այդ մասին հանձնաժողովի անդամների հետ: Որոշումը, այնուամենայնիվ, ընդունվեց, և կառավարությունը Գիտության և կրթության նախարարությանը հանձնարարեց մշակել այդ գրքերի օգտագործման կարգը:
— Բայց մի՞թե լրացուցիչ գրականության անհրաժեշտության աստիճանը որոշելու իրավունքը չի պատկանում հենց իրեն՝ աշակերտին կամ իր ծնողին: Ըստ էության, ստեղծված իրավիճակը հակառակն է ապացուցում:
— Եթե խնդրին իրավական տեսանկյունից մոտենանք, ապա պետք է նշենք, որ կանգնել ենք իրավական փակուղու առաջ: Չէ՞ որ, ինչպես արդեն ասացի, «օժանդակ դասագիրք» հասկացություն գոյություն չունի: Սակայն ես համոզված եմ, որ հարցի ոչ միայն իրավական կողմն է, որ պիտի մտահոգի հասարակայնությանը: Բանն այն է, որ այսպես թե այնպես ամեն ինչ արվում է հօգուտ աշակերտի: Ահա թե ինչու, ես կարծում եմ, որ անկախ կարգավիճակից, այս գրքերի գործածությունը պարզապես անհրաժեշտ է սովորողների համար: Մանավանդ, որ այսօր արդեն ունենք մանկավարժների որոշակի շատ դրական արձագանքներ տվյալ գրականության որակի մասին: Իմ կարծիքով դրանք շատ հետաքրքիր, խելացի և օգտակար գրքեր են: Վերջապես, հասարակությունն ինքը կարող է իր սեփական կարծիքը կազմել «բլեյանական» գրքերի մասին, որոնք ազատ վաճառվում են «Երևանգրքի» բոլոր խանութներում:
— Շատ բաժանորդներ մինչև հիմա չեն ստացել իրենց դասագրքերը, ուզում էինք իմանալ՝ ինչո՞ւ:
— Խնդիրը միայն առանձին դպրոցների որոշ տնօրենների, շրջժողկրթբաժինների վարիչների աննախաձեռնողականությունն է: Նրանք պետք է կապի մեջ մտնեին «Ուսումի» հետ և կազմակերպեին դասագրքերի տեղափոխությունը: Այնպես որ, բաժանորդներին ցանկացած դեպքում չեն խաբի, թեև այսօր գոյություն ունի նաև այդպիսի կարծիք: Այնուամենայնիվ, փոքր-ինչ այլ է վիճակը Երևանում…
— Եվ վերջին հարցը, որ մի փոքր շեղվում է դասագրքերի հարցից: Բանն այն է, որ դուք սկսել եք դպրոցական բարեփոխումները, երբ ՀՀ լուսավորության նախարարի պաշտոնակատար էիք: Այսօր դուք ուրիշ պաշտոն եք գրավում: Չի՞ կաշկանդում արդյոք նոր պաշտոնը բարեփոխումների իրագործման ձեր ազատությունը:
— Իհարկե, կաշկանդում է, քանզի մարդը, ով իր վրա է վերցրել բարեփոխումներ անցկացնելու պատասխանատվությունը, պետք է իր ձեռքերում ունենա այդ գաղափարի իրագործման բոլոր լծակները: ՀՀ լուսավորության նախարարի պաշտոնակատարի դերում ես ունեի համապատասխան լծակներ: Իսկ այսօր իրադրությունն այլ է: Հայտարարված է, որ կրթության բնագավառի բարեփոխումներով զբաղվում է կառավարությունը: Իսկ դա արդեն Աշոտ Բլեյանի բարեփոխումը չէ: Այնպես որ դրա իրագործման պատասխանատվությունը ևս չպետք է ես կրեմ: Այսպես թե այնպես, բարեփոխումների գործընթացը դեռևս չի հակասում իմ համոզմունքներին: Այ, իսկ եթե ինչ-որ բան փոխվի, ես կկայացնեմ իմ որոշումը…
Հարցազրույցը վարեց Ա. Մելիքսեթյանը
Ռուսերենից թարգմանեց Սուսան Հովհաննիսյանը