— Իննսունականներին և նույնիսկ երկու հազարականների սկզբին դուք ակտիվորեն զբաղվում էիք խաղաղարար գործունեությամբ՝ գալիս էիք Ադրբեջան, «Ադրբեջանի օրեր» էիք անցկացնում Երևանում, «Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիրում: Սակայն վերջին տարիներս դուք չեք երևում Հայաստանի հասարակական կյանքում: Դա արդյունք է այն խնդիրների, որոնց ուղղված են ձեր ջանքե՞րը:
— Իհարկե ոչ: Այն, որ ես շարունակում եմ տնօրինել «Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիրը Հայաստանում նույնիսկ «Ադրբեջանի օրեր» անցկացնելուց հետո, ապացույցն է այն բանի, որ ոչ մի խնդիր ես չեմ ունեցել ու չունեմ: Կրթահամալիրի հիմնադիրը Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունն է, և եթե հիմա ես հաճախ չեմ հայտնվում ԶԼՄ-ների էջերին, դեռ չի նշանակում, որ այլևս չեմ զբաղվում խաղաղարար գործունեությամբ: Պարզապես անցել եմ որակապես այլ մակարդակի՝ խաղաղարարություն եմ անում կրթության միջոցով: Համոզված եմ, որ կրթությունը կարող է և պետք է աշխատի այդ ուղղությամբ: Այն, ինչ հիմա տեղի է ունենում մեր երկու ժողովուրդների միջև, պետք է հաղթահարել միահամուռ ուժերով: Կյանքը շարունակվում է, և պետք է կարողանալ գալ նորմալ համակեցության: Եվ համոզված եմ, որ առանց այդ գործընթացի մեջ կրթության ներառման, այդ անելը դժվար կլինի:
Մեր կրթական ծրագրով մեր սովորողներին մենք ծանոթացնում ենք այդ թվում նաև Ադրբեջանի հետ: Մեզ համար հետաքրքիր է, թե ինչպես է հիմա զարգանում հարևան հանրապետությունը, ինչպես են ապրում մեր բազմադարյա հարևանները: Չէ՞ որ այսօրվա հայ դպրոցականը վատ է ճանաչում հարևան ժողովրդին, և մենք ուզում ենք ուղղել այդ սխալը կրթության միջոցով: Կարծում եմ, որ ադրբեջանցի դպրոցականներն էլ լավ տեղեկացված չեն Հայաստանի իրենց հասակակիցների մասին: Հիմա մենք իրագործում ենք մեր իսկ մշակած հեղինակային ծրագիրը, որը, ըստ էության, խաղաղարարության ծրագիր է: Ի միջի այլոց, անցյալ տարի սեպտեմբերին ես դարձա վաթսուն տարեկան: Բազում շնորհավորանքներ եմ ստացել: Շնորհավորանքներ էի սպասում նաև ադրբեջանցի ծանոթներիցս, բայց այդպես էլ չստացա…
Ինչո՞ւ էի իննսունականներին ես այդքան ակտիվ: Որովհետև ինձ թվում էր, որ հենց իմ սերունդն է, որ պիտի լուծի հայ-ադրբեջանական հակամարտությունը: Ես այն համարում էի իմ խնդիրը: Դժբախտաբար, չստացվեց: Եվ հիմա երկու ժողովուրդների հաշտեցումը հայերի և ադրբեջանցիների ներկա կամ ապագա սերունդների գործն է՝ ոչ միայն իմ արդեն հասուն դուստրերի, այլև չորսամյա Դավիթ որդուս:
— Հիշում եմ, դուք ասում էիք, որ ձեր դուստրերից մեկը՝ Լիլիթը Բլեյան, որը հայ-ադրբեջանական հակամարտության սկզբում տակավին երեխա էր, ապագայում գուցե զբաղվի նրանով, ինչով զբաղվել եք դուք՝ խաղաղարարությամբ: Արդյոք նա գնո՞ւմ է հոր հետքերով:
— Լիլիթն այսօր հեղինակային երգի հայտնի կատարող է: Երգեր է գրում հայերեն, անգլերեն, ֆրանսերեն, իսպաներեն: Եվ նույնիսկ այդ դերում նա այդ հակամարտության կարգավորման մեջ է ներքաշված: Քանզի ի՞նչ ասել է երաժշտություն, այն, ըստ էության, խաղաղարարություն է, զգացողությունները սեփական երգերի միջոցով փոխանցելու ձև:
— Որքանո՞վ է ներկայիս Հայաստանում ու հայ հասարակությունում խաղաղարար տրամադրությունն իշխող:
— Իրավասու չեմ խոսել ողջ հայ ժողովրդի անունից, սակայն այն ոլորտում, որտեղ ես աշխատում եմ, մարդիկ հասկանում են, որ ռազմի ճանապարհը, հակամարտությունը շարունակելը փակուղի է: Երբ ինչ-որ մեկը խոսում է պատերազմի մասին, ես միշտ ընդհատում եմ նրան: Մենք պետք է վերականգնենք երկու ժողովուրդների բնական խաղաղ համակեցությունը: Հարևանների՝ Ադրբեջանի և Թուրքիայի հետ խաղաղության, համաձայնության ու հաշտության հաստատումը համարում եմ կյանքիս կարևորագույն խնդիրը: Այլ ճանապարհ ուղղակի չկա: Այսօր Հայաստանում արդեն դա լավ հասկանում են, մանավանդ բանակում, առաջին գծում ծառայող երիտասարդների ծնողները: Ընդհանրապես, ինչպե՞ս կարող է բարեկիրթ մարդը պատերազմին լավ վերաբերվել: Միևնույն ժամանակ ուզում եմ ցավով նշել, որ այս գործում հասարակական կազմակերպությունները նահանջել են երրորդ պլան: Ժողովրդական դիվանագիտությունն այսօր ետ է քաշվել հակամարտության լուծումից: Իննսունականներին, երբ մենք ակտիվորեն զբաղված էինք խաղաղարարությամբ, մենք՝ հասարակական կազմակերպությունների ներկայացուցիչներս, բոլորին ցույց էինք տալիս, որ ուզում ենք առաջին պլանում լինել: Առանց հասարակական մասնակցության այս հակամարտությունը հնարավոր չէ կարգավորել:
Բայց հետո առաջին պլան եկան քաղաքագետները: Ավելին, այսօրվա հասարակական սեկտորին հակամարտության կարգավորումից հեռացնում են ոչ միայն քաղաքական գործիչները, այլև միջազգային միջնորդները: Ես ընդհանրապես չեմ հասկանում, թե ինչու են առաջին պլանում գործում միջնորդները: Արդյոք մեզ ընդհանրապես պե՞տք են միջնորդներ: Պե՞տք է, որ մեզ վրա ճնշում գործադրեն միջնորդները: Հարկավոր չէ մեր հիմնահարցերի լուծումը զիջել երրորդ ուժին:
— Կուզեի՞ք, արդյոք, ձեր գործունեության շրջանակներում մեկ անգամ ևս գալ Ադրբեջան:
— Գիտեք, ես արդեն քանի տարի է սպասում եմ, սակայն ոչ մի կերպ չի հաջողվում հերթական հրավերը ստանալ՝ Բաքու այցելելու: Շատ կուզեի Բաքվի դպրոցներ այցելել, խոսել ձեր դպրոցականների հետ, նրանց հետ միասին ադրբեջանական դասագրքերը թերթել, ինչպես դա անում ենք մեր վրաց գործընկերների հետ: Ի դեպ, մենք արդեն կրթական համատեղ նախագծերի հարուստ փորձ ունենք:
Ինձ մամուլում գովազդ կամ աղմուկ պետք չէ: Երբեմն դա նույնիսկ խանգարում է օգտակար գործին: Սակայն միշտ եղել և մնում եմ երկու ժողովուրդների խաղաղ համակեցության կողմնակից: Ահա թե ինչու հաճույքով կընդունեմ Բաքու այցելելու հրավերը: Վախենո՞ւմ եմ արդյոք հիմա գնալ Բաքու: Ոչ, շատ ավելի սարսափելի է ապրել մեկուսացված ու իրար նայել, ասես մի թիրախի:
Զրույցը վարեց Բահրամ Բատիևը