Զրուցավարներ՝ Գոհար Հայրապետյան, Ժիրայր Ոսկանյան
[youtube https://www.youtube.com/watch?v=M4qNLXL5F2k]
Զրույցի սղագրությունը՝ Արուսյակ Հոխիկյանի
Գոհար Հայրապետյան — Ուզում եմ խոսենք դեժավյուից: Հայաստանն առաջին անգամ չէ, որ անցնում է այս գործընթացներով, որ տեղի են ունենում այսօր: Ինչպես այս նույն տաղավարում Հրանտ Խաչատրյանը մի անգամ ասաց՝ «մեր խիարը այն ժամանակից սկսեց թարս աճել, երբ 1995 թվականը վատ ընտրությունների շղթան դրեց»:
Աշոտ Բլեյան — Համաձայն եմ: Եվ այստեղ, եթե մեր Արցախյան շարժումով սկսվող իրականությանը նայենք ոչ որպես պատմություն, որովհետև մենք դրա մասնակիցներն ենք: Դուք ավելի երիտասարդ եք, ձեզ համար պատմություն է, բայց ինձ համար դա այն իրականությունն է, որի մեջ շարունակում ենք, որով ապրում ենք: Եվ իրոք, 95 թվականին սկսվեց։ Եվ եթե 96 կամ 98 թվականին, երբ որ Տեր-Պետևրոսյանը հրաժարական տվեց, հիմքում դրվեր, իմ կարծիքով, իրական պատճառը… Դա ոչ վստահարժան, կեղծիքներով, կասկածելի ընտրություններն էին՝ 1995-1996 թվականների: Դա 95-96 թվականների կեղծիքի դեմ, ընտրակեղծարարության կամ կասկածելի ընտրության դեմ հասարակական պայքարն էր, դրա ոչ հետևողական շարունակումը, կամ այդ պայքարի դեմ բռնության կիրառումը 95, 96-ին: Եվ էլի մենք կարող ենք հետևողական գալ… 98 թվականի Տեր-Պետրոսյանի հրաժարականը, հրաժարականից հետո իր թիմի վերացումը: Այսինքն՝ իր թիմը հանձնվեց:
Երբ նախագահը հրաժարական տվեց, իր թիմն էլ հանձնվեց, դա համարվում էր ճիշտ, որպես հերոսական…
Գոհար Հայրապետյան — Բայց դա ավելի սկզբունքային չէ՞, քան երբ թիմը սկսում է արտագաղթել միանգամից այլ թիմեր, այլ կուսակցություններ, մի գիշերում փոխում է գաղափարներ, սկզբունքներ. դա պատեհապաշտություն չէ՞ արդյոք:
Աշոտ Բլեյան — Իհարկե: Ես դրա հետ չեմ համեմատում, որովհետև քաղաքական կուսակցությունը՝ իշխանություն, թե ընդդիմություն, արդեն, քաղաքական կուսակցություն է, ունի պատասխանատվություն, և այդ պատասխանատվությունը, տվյալ դեպքում 1998 թվականի ընտրությունների… Ի վերջո, ո՞րն էր խնդիրը, որ Հայաստանում կայանային այդ ընտրությունները: Ինքը հրաժարվեց այդ պատասխանատվությունից, և, փաստորեն, իշխանությունը հանձնվեց այն ուժին, որը բռնի եկավ, ոչ իրավական եղավ:
Գոհար Հայրապետյան — Պալատական հեղափոխություն…
Աշոտ Բլեյան — Տարբեր անուններ կարող ենք տալ, բայց եթե այդ պատասխանատվությունից չհրաժարվեին, գնար այդ պայքարը, և անցումը լիներ իրավական ընտրությունների միջոցով, գուցե մենք էս ժամանակը չկորցնեինք:
Եվ հետո մի ավելի ահավոր բան կատարվեց. երբ 99-ի ընտրությունները համարվում են այդքան օրինական, հիշում եք, չէ՞, այդ դաշինքը, որ կազմեցին Վազգեն Սարգսյանը և Ժողովրդական կուսակցությունը՝ Կարեն Դեմիրճյանը… Բայց էդ ժամանակ մի ամբողջ քաղաքական ուժ, որը Երրորդ Հանրապետության հիմնադիրն էր ու պատասխանատուն՝ Հայոց Համազգային Շարժումը, իր արդեն կայացած քաղաքական պառլամենտական գործիչներով, պետական գործիչներով… Խոսքը միայն առաջին նախագահի մասին չէ, խոսքը 2-3 տասնյակի չափ հայտնի մարդկանց մասին է: Ամբողջը դուրս մնաց, փաստորեն, պառլամենտական պայքարից և չհայտնվեց Ազգային ժողովում: Ես դա համարում եմ շատ մեծ կորուստ:
Ես էդ ժամանակ՝ 99-ին, իրադարձություններին հետևում էի Նուբարաշենի քննչական մեկուսարանից: Եվ իմ հայտնի հոդվածը եղավ, թե ոնց Ծաղիկ Ռուբոն անցավ Եգորյան Էդիկի վրայով, այսինքն՝ ինչպես ստորացրեց Եգորյան Էդիկին, որովհետև Եգորյան Էդիկի նման քաղաքական գործիչը չհայտնվեց Ազգային ժողովում: Դա եղավ Վազգեն Սարգսյանի աչքի առաջ ու նրա թողտվությամբ: Սա էր մեր պատմությունը:
Գոհար Հայրապետյան — Պատմության հիմնական դասն այն է, որ պատմությունից հիմնականում դասեր չենք քաղում: Որո՞նք են այս գործընթացների նմանությունները և տարբերությունները, և ի՞նչ պետք է անել վտանգներից խուսփելու համար, որպեսզի այդ փակ շղթան նորից չկրկնվի:
Աշոտ Բլեյան — Ես ասացի, որ դրան որպես պատմություն չեմ նայում: Եվ հիմա ես կուզեի այդքան էդ շրջանի մասին չխոսել, որովհետև մեզ ինչ կտա, կուզեի խոսել այսօրվա մասին, որովհետև եղել է ապրիլ, եղել է ապրիլյան ընդվզում, եղել է մայիսի սերնդափոխության մեկնարկը, երբ որ հրապարակը պարտադրեց Նիկոլ Փաշինյանին՝ իր առաջնորդին, անգամ եղել են արդեն ընտրություններ՝ իր նախընտրական, ընտրական փուլերով, որ ավարտվել են արդեն: Եվ շատ կարևոր է, որ ես հիմա, որպես ընտրող, մյուսը, որպես իշխանություն, յուրաքանչյուրը, ճշտելով իր տեղն ու անելիքը, այսօրվա իր անելիքի վրա կենտրոնանա: Ամեն մեկս ունենք այդքան ընդունակություն, հնարավորություն և երևի հասունություն նաև: Բայց էդ պիտի երևա մեր այսօրվա կարգավիճակով, մեր այսօրվա գործողություններով: Մի բան ինձ համար հաստատ է, որ չենք կարող մեզ դուրս թողնել էս գործընթացներից, չենք կարող օտարել մեզանից պատասխանատվությունը, չենք կարող չօգտագործել էս հնարավորությունը, որովհետև դա կլիներ յուրաքանչյուրիս կորուստը:
Ժիրայր Ոսկանյան — Խոսեցիք սերնդափոխությունից, ենթադրում եմ՝ նկատի ունեք քաղաքական սերնդափոխությունը: Ինչպե՞ս եք այն գնահատում ու այստեղ որոշակի մտավախություններ ունե՞ք, թե՞ ոչ:
Աշոտ Բլեյան — Ես այդ մտավախությունները հայտարարել եմ և քիչ առաջ էլ դրա մասին էի ասում, ինչպես առաջին, հանրապետության հիմնադիր կազմը Վազգեն Սարգսյանի թեթև ձեռքով դուրս մնաց, էնպես էլ հիմա, մի շատ կարևոր խումբ, էլի կայացած գործիչների, ընդ որում, ես մենակ Հայոց համազգային շարժման մասին չեմ ասում, նույն Հայաստանի հանրապետական կուսակցության, նույն Հայ հեղափոխական դաշնակցության և այլն: Չէր կարելի, էդքան հեշտ չէ ունենալ այդ պառլամենտական կայացած գործչին. դու դրա վրա փող ես ծախսել, դա քո ներդրումն է տարիների… և դա հասարակության կորուստն է: Մեր մտածողությունը հաճախ ապաքաղաքական է, մի տեսակ պրիմիտիվ, պարզունակ է:
Ժիրայր Ոսկանյան — Այսինքն, այսօր մենք խնդի՞ր ունենք:
Աշոտ Բլեյան — Անպայման, այո, իհարկե: Լավ կլիներ, որ երկու տասնյակի չափ հայտնի մարդիկ, հայտնի գործիչներ լինեին պառլամենտում և ոչ թե փողոցում: Դա, մի տեսակ, պատժելու եղանակ էր, բայց գուցե պետք էր գործով ներառել: Որովհետև ո՞ւր ես օտարում իրենից պատասխանատվությունը… Վատ ես արել, հիմա լա՛վ արա:
Ժիրայր Ոսկանյան — Իսկ էստեղ հանրային վստահության նվազում չէ՞ր լինի, եթե որոշումների կայացման գործում ներգրավեին այդպիսի գործիչների, այսպես ասած, հանրության լայն զանգվածների կողմից ոչ այնքան հարգված ուժերի:
Աշոտ Բլեյան – Ի՞նչ ենք անելու, աքսորելո՞ւ ենք, հա՞:
Ժիրայր Ոսկանյան — Չէ, չենք աքսորելու, պրոցեսներից դուրս ենք թողնելու:
Աշոտ Բլեյան — Ի՞նչ պրոցեսից: Ես էլ դա եմ ասում, որ նրանք իրենց անելիքն ունեն: Դա ընդունակության հարց է. բա էդ գործն ո՞վ պետք է անի:
Գոհար Հայրապետյան — Իսկ հնարավոր չէ՞ անելիքները արտաքաղաքական ուժերի դիրքավորումից անել, Ազգային ժողովից դուրս: Չէ՞ որ այս պահին փողոցը, ինչպես ասում են, ազատ է: Պարտադիր դա խորհրդարանի պատերի ներսո՞ւմ պետք է արվի:
Աշոտ Բլեյան — Չէ, պարզ է, որ մենք պարտադրում ենք այդ ճանապարհը: Բայց խոսքն այն մասին է, որ Ազգային ժողովը պակաս ընդունակ կլինի, սրա մասին է խոսքը, այդ վակուումն անպայման կառաջանա: Ի վերջո, պարզ է, կլրացվի, բայց մենք կունենանք այդ կորուստները: Քանի որ տպավորիչ մեծամասնություն կար, դրա դեմ ոչ մեկ չէր կարող կանգնել, կարելի էր ավելի զգույշ մոտենալ: Խոսքը երկու տասնյակի մասին է, որ կարող էին օգտակար լինել բոլոր առումներով: Սա ես համարում եմ իմ կորուստը, բոլորիս կորուստը, այսպես ասած, բայց ես արդեն դա արձանագրում եմ ու անցնում առաջ: Բայց այդ մարդիկ, եթե իրենց խաղից դուրս չեն համարել, եթե իրենց կյանքի գործը քաղաքականությունն է, անպայման կդիրքավորվեն, կգտնեն հնարավորություն, իհարկե, ո՞վ կարող է նրանց զրկել այդ հնարավորությունից:
Ժիրայր Ոսկանյան — Էսպես կողքից որ նայում եք արտախորհրդարանական ուժերին, նրանց մեջ տեսնո՞ւմ եք այդ պոտենցիալը, որ ներկայիս պայմաններում կարող են ձևավորել քաղաքական կուրս, օրակարգ:
Աշոտ Բլեյան — Իշխանության մեջ տեսնո՞ւմ ենք այդ պոտենցիալը: Հատկապես գործադիր իշխանությունը լծակներ է ունում իր ձեռքում և դրանով ուժեղ է թվում, բայց դա դեռ ընդունակություն չէ: Որովհետև դու պետք է քո կառավարելու կարողությունը դրսևորես, դու արդեն ընդդիմություն չես: Ընդ որում էստեղ գիտենալը, ասելը, խոսելը, ելույթներ ունենալը, անգամ կարող է քո դեմ խոսել, որովհետև դու կարող ես հոգնեցնել, անգամ զզվեցնելու աստիճանի, որովհետև խնդիրներ են, որ արդեն պետք է լուծել: Այսինքն, գալիս է ընդունակություն դրսևորելու ժամանակը, որը, կրկնում եմ, կարող է աշխատել հենց իշխանության դեմ: Որովհետև եթե դու հավակնում ես իշխանության, եկել ես հեղափոխության ալիքի վրա, շատ լավ է, որ քեզ ընդունում են, քեզ տալիս են այդ հնարավորությունը, բայց դու արդեն իշխանություն ես, 1,2 ամիս հետո դու չես կարող խուսափել այդ պատասխանատվությունից: Եվ արդեն այլ հարաբերություններ կլինեն. այն մարդիկ, ովքեր չէին լսում, բայց ծափահարում էին, նրանք կսկսեն…
Ժիրայր Ոսկանյան — Բացերը պետք է լցնել ճիշտ հաշվարկներով:
Գոհար Հայրապետյան — Ի դեպ, Դեմոկրատական կուսակցության նախագահ Արամ Գասպարի Սարգսյանը հայտարարել է, որ պատրաստվում է արտախորհրդարանական ուժերի դաշինք ստեղծել, այսպիսով, հաստատելով այն թեզը, որ խորհրդարանի ներսում ընդդիմություն չկա: Ինչպիսի՞ զարգացումներ կունենանք այս ասպարեզում:
Աշոտ Բլեյան — Ես չասեցի, որ խորհրդարանի ներսում ընդդիմություն չկա: Ես ասացի, որ կան ուժերը, որ խորհրդարանում չեն… Ես դասականներին չեմ մեկնաբանում, սովորաբար, ամիսներ առաջ այս ուժը փողոցում էր, ասում եմ այն, ինչ ասում եմ: Կարող եմ ասել, թե ինչ եմ մտածում։ Իհարկե, անհրաժեշտ է, որ էդպես էլ լինի։ Ինձ համար խորհրդարանական-արտախորհրդարանական չկա, եթե դու քաղաքականության մեջ ես, իհարկե… Փողոց անվանենք… Ամենահետաքրքիր, ամենագրավիչ: Ընդամենը 7, 8 ամիս առաջ այս սերնդափոխվող ուժը փողոցում էր, չէ՞, փողոցից եկավ: Շատ նորմալ էր: Իսկ հիմա, ի՞նչ, վե՞րջ փողոցին, հա՞: Այստեղ այն էլ չէ, որ ով առաջինն ասեց, նա կղեկավարի:
Գոհար Հայրապետյան — Որքանո՞վ կենսունակ կլինեն այդ դաշինքները՝ հաշվի առնելով գաղափարային տարբեր կուսակցությունների իրենց մտահորիզոնները:
Աշոտ Բլեյան — Ես ուզում եմ, որ քաղաքական համակարգը Հայաստանում օր առաջ լիարժեք գործի: Դրանք կլինեն առանձին, թե խմբավորումների մեջ, դա կյանքով կերևա: Բայց խնդիրը քաղաքական համակարգն է: Հենց իշխանությունը, Նիկոլ Փաշինյանը պետք է կենտրոնանան դրա վրա: Սա լուրջ աշխատանք է:
Ժիրայր Ոսկանյան — Սա առաջին հերթին ո՞ւմ է ձեռնտու. իշխող ուժի՞ն, որ ապագայում ապահովի իր կենսունակությունը:
Աշոտ Բլեյան — Բոլորիս: Գաղափարի մարդը պետք է գաղափարին ծառայի: Գիտեք, հայտարարվել են գաղափարներ՝ նախընտրական, ապրիլյան հրապարակի հարթակներում: Դա է, որ մեզ միավորել է, ենթադրում եմ, որ դրա շուրջ ենք համախմբվել՝ մեր կյանքը վճռականորեն փոխելու, ուրիշ Հայաստան ունենալու… Թումանյանը սրան ասում էր՝ «Գաղափարի մարդը գաղափարին ծառայի», և մեր պատմության ողբերգությունը տեսնում էր դրա մեջ, որ գաղափարի մարդը գաղափարին չի ծառայում՝ ընդդիմություն կլինես, իշխանություն կլինես, հանրային սեկտորում կլինես, կրթության համակարգում կլինես…
Ուզում եմ ասել՝ այն ինչ հանդգնել ես ասել, խիզախել ես ասել, լավ ես ասել, քո կյանքը, քո գործը արդեն ծառայությունն է էդ գաղափարին: Այստեղ ենք մենք տանուլ տվել, սովորաբար: Որովհետև մեկ էլ տարվում ես հացակերությամբ, սովորական, պարզվում է, որ ի՞նչ քաղաքական գործիչ, ի՞նչ հանրային գործիչ, ամենասովորական հացակերն ես, և դա շատ արագ երևում է:
Մյուսը ընդունակության հարցն է ընդհանրապես: Մենք շատ հաճախ չենք կասկածում այդ ընդունակությանը, բայց պոռոտախոսությունը, մեծ-մեծ խոսելը ոչինչ չի անում: Ընդունակությունը ունակություն է, որ պետք է դրսևորվի: Դա ստեղծականություն է՝ իրական կյանքը փոխելու: Ես միշտ կասկած եմ ունենում՝ այդ ստեղծականությունը կհերիքի՞… Հենց հավաքական ընդունակությունը. այստեղ է սերը, համերաշխությունը, ստեղծականությունը, քաղաքական մտածողությունը, միասին լինելու, միասին գործելու ունակությունը, ներելու: Եվ դա անընդհատ մի բան է: Շատ կարևոր բաներ են: Որովհետև, ի վերջո, պետք է ստեղծենք արժեքներ շատ արագ:
Ժիրայր Ոսկանյան — Սա ընդհանուր եք, չէ՞, ասում:
Աշոտ Բլեյան — Այո, այո, անպայման:
Գոհար Հայրապետյան — Արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններին մասնակցում էին 11 քաղաքական ուժեր: Այդ ուժերի ո՞ր գաղափարախոսությունն է Ձեզ մոտ, և համարում եք, որ այն լավագույնը կլիներ Հայաստանի համար:
Աշոտ Բլեյան — Ես այդպես չէի ասի, որովհետև ես ինքս ունեմ իմ քաղաքական հայացքը և հայտնել եմ, չի էլ սազում ինձ, ես քաղաքագետ չեմ: Պրոցեսն ինքը, զուտ որ ասեմ, հետաքրքիր չէր: Բացի էնտեղ մեկ-երկու նոր խմբի: Դրանց քաղաքական ուժ էլ չի կարելի ասել, որովհետև այնքան կարճ էր ժամանակը: Ես չեմ մեղադրում: Լավ էր, որ իրենք հանդգնեցին, խիզախեցին: Վստահ եմ՝ շարունակություն կունենա, ափսոս է այն, ինչ ստեղծել են, արել են, ջանքեր են: «Քաղաքացու որոշում»-ը՝ օրինակի համար: Որքան էլ մեղադրվում է, որ հանրային սեկտորից կթուլանա, բայց ես կարծում եմ, որ հանրային սեկտոր կմտնեն նոր մարդիկ: Ընդհանրապես, առանց այդ հանրային կյանքի աշխուժացման դժվար է պատկերացնել հաջորդ քայլերը: Սա մեկ, երկու, երեք ամսում կերևա: Շատ կարևոր կլինի, որ գնահատեն իրենց ունեցածը, իրենց արած, որ հանկարծ չկորցնեն: Մտել ես արդեն քաղաքական պայքարի մեջ, շարունակիր:
Գոհար Հայրապետյան — Ինչպես Դուք ասում եք՝ «Պար ես մտել, շորորա»:
Աշոտ Բլեյան — 1,2 3, 4… Ես շատ բարի եմ նայում այդ ամեն ինչին: Մենակ թող իրենք ցույց տան այդ ընդունակությունները:
Գոհար Հայրապետյան — Ասել է, թե՝ իշխանությունների առջև գլխավոր խնդիրը, որ դրված է, բարեփոխումներ իրականացնելն է՝ սեփական ռեյտինգը փոշիացնելու հաշվին թեկուզ: Որքանո՞վ այդ ցավոտ բարեփոխումները կազդեն առհասարակ իշխող թիմի ռեյտինիգի, էյֆորիայի վրա, և որքանո՞վ է հասարակությունը պատրաստ դրան:
Աշոտ Բլեյան — Շատ լավ կլինի, որ այդ «ցավոտ» բառը քիչ օգտագործենք, որովհետև այն մյուսը «տանջալին» կլինի:
Գոհար Հայրապետյան -Որպես կանոն, բարեփոխումները չեն լինում անցավ:
Աշոտ Բլեյան — Իրականում բարեփոխումները, իրական փոփոխությունները ոչ ցավոտ չեն լինում: Այնտեղ, որտեղ ցավից չենք խոսում, ուրեմն իրական փոփոխություն չկա, արհեստական ինչ-որ բաներ են: Դրա վրա շատ ժամանակ ծախսվեց, ափսոս է այդ ժամանակը: Պետք է ավելի շիտակ լինել գործողությունների մեջ: Եթե նպատակն իշխանությունը պահպանելն է, ապա ի՞նչ արժեր այս ամենը: Շատ հնարավոր է, որ նորմալ էլ կլինի, որ դու հասցնես կատարել այն փոփոխությունները, որ հետո դու չես շարունակելու, բայց հնարավոր է ստեղծել փոխանցման մեխանիզմներ: Քաղաքական համակարգը դա է, որ դա շարունակվի: Հակառակ դեպքում՝ ինչի համար էր այդ ամեն ինչը:
Իշխող ուժը եկել է իշխանության, բա պետք է իրականացնի այդ փոփոխությունները: Այստեղ ուրիշ վտանգներ կան: Փոփոխությունների մեջ պետք է ներգրավել մարդուն: Ինքը պետք է իրական արժեքներ ստեղծի, ինքը պետք է իրական, նյութական արժեքներ ստեղծի: Այս վախի մթլնոլորտը որ կար՝ յուրաքանչյուրին բռնելու… և դրա մեջ ինչ-որ հեռանկար ցույց տալու հասարակ մարդուն, որը ես չեմ տեսնում… Ինքը չպիտի վախենա, որ այդ արժեքները ստեղծվեն, որ նոր մարդիկ մտնեն այդ գործի մեջ, որ հնարավոր լինի այդ նոր բիզնեսով, մյուսով… Հակառակ դեպքում մենք հանկարծ կտեսնենք՝ այն մարդիկ, որ տիրացել էին էդ ամեն ինչին, շատ էլ լավ տեղավորվեցին: Դրանք տնտեսական աշխուժություն չեն կարող ստեղծել: Ամենակարևոր ցուցանիշը, ի վերջո, տնտեսական աշխուժությունն է: Հազարավոր մարդիկ կսկսեն փող աշխատել: Ամենափոքրից. դուրս կգա փողոց ու կմտածի, թե ոնց ստեղծի էդ փողը: Մենք էլ սիրով պիտի նայենք այդ բաներին: Ոչ թե որ ինչ-որ մեկից կխլենք ինչ-որ քանակի փող ու նորից կհետևենք դրան… Ես դա վտանգավոր եմ համարում: Ավելի լավ ճանապարհը փող աշխատողների հզոր, հսկայական բանակի, ջոկատի փոքրուց… Պատանին, որ փոքրուց մտածի՝ ինչպես կարելի է փող աշխատել:
Ժիրայր Ոսկանյան — Դուք այն ընթացող քրեական գործերի մասին եք խոսում:
Աշոտ Բլեյան — Այո:
Ժիրայր Ոսկանյան — Այսինքն, դա որոշակի բացասական ֆոն է ստեղծում:
Աշոտ Բլեյան — Այսինքն, վախից, նման բաներից նրանց բիզնեսը կարող է չգալ Հայաստան:
Ժիրայր Ոսկանյան — Այսինքն, այն բիզնեսը, որ ուզում է գործել ստվերում, թող չգա:
Աշոտ Բլեյան — Գիտեք, տնտեսական կյանքը այդպիսին է: Դա իմ, քո ուզելով չի: Դա տնտեսական կյանք է, երբ որ գնում է շրջանառություն՝ փողի շրջանառություն, կյանքի… Ոչինչ, էսօր քո գրպանը մտավ, վաղը մյուսի գրպանը կմտնի: Կարևորը՝ տնտեսական կյանքը լինի: Որովհետև մեռնողը, սովորաբար, լինում է տնտեսական կյանքը: Եվ վերջ, ու գնաց աղքատացումը: Իսկ մնացածը ի՞նչ է: Եթե ինչ-որ բան եք ուզում, նստել եք, մտածել եք, որ ձեր ուզած ձևով լինի: Է, տնտեսական կյանքն է, մանավանդ Հայաստանում, ո՞նց եք պատկերացնում. հազարավոր հեկտար հողեր՝ բարձիթողի վիճակում, ամայացում.. Ամբողջ Արարատյան դաշտն է այդ վիճակում:
Գոհար Հայրապետյան — Բայց դրանք մշակելու համար անհրաժեշտ են ֆինանսներ: Իսկ ֆինանսները կուտակվել են գերշահույթի տեսքով որոշ շրջանակների ձեռքում, և իմ հանրությունը արդարացիորեն պահանջում է, որպեսզի այդ կուտակված միջոցների վերաբաշխում տեղի ունենա, բայց արդարացիորեն: Ենթադրենք դա անցումային արդարադատության շրջանակներում, հանուն ինչի հասարակությունը պատրաստ է ներել այս մարդուն կամ պատրաստ չէ: Հանրաքվեի միջոցով որոշվի՝ արդյոք հանրությունը պատրաստ է հանրությունը կամ ուզում է, կամ ինչ տոկոսի դիմաց է պատրաստ ներել: Եվ այդ գումարները ուղվեն Ձեր ասած տարբեր խնդիրները լուծելուն:
Աշոտ Բլեյան — Ես չեմ հավատում այդ վերաբաշխմանը:
Գոհար Հայրապետյան — Իսկ ինչի՞ն եք հավատում:
Աշոտ Բլեյան – Դուք չգիտեմ՝ ինչ եք ասում:
Ժիրայր Ոսկանյան — Այսինքն դա չի կարո՞ղ ազդակ լինել ցանկացած գործարարի համար, որ եթե դու օրենքի դաշտում ես գործում, ոչ մեկից չես գողանում, կամ պարտավոր չես որոշակի կլանային շրջանակների կարիքները բավարարել, և դրա համար ես եկել, բիզնես անում, արի, հանգիստ բիզնեսդ ժավալիր: Եթե գործելու ես այլ տրամաբանությամբ, դու էլ լինելու ես քավության նոխազը:
Աշոտ Բլեյան — Ես էլ քեզ հավատացի:
Ժիրայր Ոսկանյան — Իսկ ինչո՞ւ՝ ոչ: Ի՞նչ պետք է լինի, որ հավատաք:
Աշոտ Բլեյան — Ամբողջ հարցն այն է, որ կենտրոնացումը պետք է լինի ստեղծականության վրա՝ որ ներսում ինչքան պոտենցիալ ունենք՝ ինչ-որ բան ստեղծելու… Ասում է մի մարդ, որ բիզնեսներ չունի, որ կապերի մեջ չի էդ մարդկանց հետ: Հայտնի է այդ ամեն ինչը… Դրա համար էլ հանգիստ եմ խոսում: Բայց ես դրա մեջ ուզում եմ տեսնել այդ շահը: Ոչ թե փողը խլենք, բերենք ինձ էլ կհասնի… Ինձ չի հասնի, չեմ էլ ուզում, որ հասնի: Ես դրան չեմ հավատում: Դա հենց կբերի քո ասած բիզնեսի ու քաղաքականության սերտաճման, ինչի դեմ պայքարում ես: Ու դա կկատարվի մեր աչքի առաջ: Հետո կասենք՝ վայ, ոնց եղավ:
Բայց եթե դա է թեման, դա է խոսակցությունը, դա է առաջարկվող քաղաքականությունը, դրա շուրջ կարելի է խոսել… Այստեղ կարող է առաջանալ դրա այլընտրանքը:
Ես քաղաքական ուժ չեմ: Ես տեսակետ եմ ներկայացնում՝ որպես Աշոտ Բլեյան: Բայց կուզեմ, որ առաջանա այդ քաղաքական ուժը, որը կասի՝ որն է այլընտրանքը:
Մյուսը տնտեսական կյանքի աշխուժացումն է: Քո ասած օրինականությունը, իհարկե, պետք է հաստատվի, իհարկե պետք է լինեն ցած տոկոսով վարկեր և այլն: Այսինքն՝ ամբողջ հանրային կյանքը պետք է սկսի այդ բիզնեսի համար աշխատել: Այդ առանձին, փոքր խմբերով, տարատարիք… Այս բոլորը պետք է աշխատի:
Ժիրայր Ոսկանյան — Բայց կարծո՞ւմ եք, որ ապօրինի հարստացմանը շորթմանը, անձնական միջոցներով արդարադատություն իրականացնելը այլընտրանք ունի՞:
Աշոտ Բլեյան — Եթե քո պետական իշխանության ողջ ռեսուրսը կենտրոնանա դրա վրա, ոչ թե հիմքեր ստեղծի, որ արդարադատությունը սկսի աշխատել: Ընդհանրապես, դա ամենանուրբ օրգանիզմն է, որ խոցվել է: Հիմա ամբողջ հասարակական կյանքի վերափոխումով… Ողջ հասարակությունը պետք է աշխատի այդ ուղղությամբ: որովհետև այդտեղ ես եմ, դու ես: Առանց ինձ ու քեզ… Եթե մենք նախկինն ենք, եթե մենք կեղծողն ենք, եթե մենք երազում ենք դատավոր լինել, որ նույն բանն անենք, չի կայանալու արդարադատության համակարգը: Այստեղ պետք է հանրային կյանքում իրական փոփոխություն: Ասեմ ավելին, հասարակական վերահսկողության բոլոր մեխանիզմները պետք է աշխատեն, նախ և առաջ՝ ԶԼՄ-ները պետք է լիարժեք աշխատեն:
Այստեղ ես նորից հիշեցի Հովհանես Թումանյանին: Ասում էր՝ 1910-ական թվականներին դաժան բառեր, արտահայտություններ կան մեր իրականության մեջ, որոնք ցույց են տալիս ողբերգությունը հայ իրականության: Եվ օգտագործում էր 3 այդպիսի դաժան հասկացություն՝ «աղքատիկ գրականություն»… Մեր գրականությունն, ընկերներ, աղքատիկ է: Ոչ թե աղքատ է, այլ աղքատիկ: Այդ տեքստերը, այդ կապը, այդ միտքը: Վտանգավոր է այդ աղքատության մեջ, մտքի աղքատության, այդ սովի մեջ: Այդ սովի, մտքի աղքատության մեջ ո՛չ տնտեսական, ո՛չ հասարակական կյանք, ո՛չ համերաշխություն, ո՛չ Արցախյան հարց, ո՛չ Ադրբեջան-Թուրքիայի հետ համակեցություն… Այդտեղ չի լուծվի, չի էլ քննարկվի, չի էլ գա: Տեսնո՞ւմ եք՝ ինչ համախորհուրդ են այդ հարցերում: Ո՞րն է այլընտրանքը:
Երկրորդը, որ Թումանյան Հովհաննեսը հատուկ ընդգծում էր, ինձ պիտի ներեք էս անգամ, «ծախու լրագրողն» է: Հիմա նայում ես մեր հանրային կյանքը… Ո՞ւր է այդ քննարկումը: Որտե՞ղ են։ Բոլորիս աչքը էդ ԱԱԾ-ի վրա՞ է, ԱԱԾ-ի հաղորդումների… Ավելի անհետաքրքիր ԶԼՄ, քան որ հիմա է, ես չեմ տեսել:
Ես, գիտեք, անաչառ եմ, սովորաբար, ձեր բարեկամն եմ, բայց ես նայում եմ, ասում եմ՝ էստեղ ամեն ինչ կա, բայց էլի մտքի շրջանառություն գոյություն չունի: Եվ անպայման շատ արագ կգտնեն նոր տերերին..
Եվ երրորդ… Ինձ էլի պիտի ներեն, որովհետև ես Հայ Առաքելական եկեղեցու հետևորդ եմ, դժվար է ինձ այլ բան վերագրել… «Ընկած հոգևորական»… Այսինքն, որ եկեղեցին պիտի բարձրանա իր հոգևորով, որ հոտին ծառայի, որ հոտը իր հետևից գնա և այլն: Եվ հոտը պետք է կարիքը ունենա այդպիսի առաջնորդի:
Այս դաժան բաներն են, այս երեքը միասին, որ ստեղծում է այն մթնոլորտը, միջավայրը, որ գաղափարի մարդը շատ արագ սկսում է գաղափարին չծառայել: Գաղափար է և տնտեսական կյանքի աշխուժությունը, գաղափար է մանկավարժությունը, Հիպոկրատն է գաղափար՝ իր երդումով, այն, ինչ դու ընտրել ես՝ երաժշտությունն է, արվեստն է, երկրագործությունն է՝ որպես գաղափար, ուղիղ ճանապարհ: